Çocuğun Ahlaki Gelişimi ve Ahlak Yargısı

Çocuğun ahlak gelişimi ve ahlak yargısı eğitilebilir bir değerdir. Fakat çevre faktörleri çocuğun duygusal ve fiziksel gelişimi alınan ahlak eğitimi üzerinde olumsuz etkilere sebep olabilir. Çocuğun ahlak gelişimi ve çocuğun ahlak yargısı üzerine ebeveynlerin neler yapması gerektiğini ele aldık. Hep beraber inceleyelim.

Ahlak, edep, haysiyet ne kadar eğitimi bağlı olursa olsun en az eğitim kadar önemli olan değer çevre faktörüdür. Siz mükemmel bir eğitim verseniz bile çocuğun içerisinde bulunduğu durum sizin değer yargılarınız dışına çıkmasına büyük bir etkendir. Bu yazımızda çocuğun ahlak gelişimi ve çocuğun ahlak yargısı ile ilgili görüşleri sizlerle paylaşacak ebeveynler olarak nasıl hareket etmeniz gerektiği ile ilgili ışık tutmaya çalışacağız. Konularımıza geçmeden önce size bu yazı içerisinde bulabileceğiniz ana başlıkları söylemek isterim.

Ahlak Nedir?
Çocuklarda Ahlaki Gelişimin Aşamaları
Ebeveynlerin Çocukların Ahlaki Gelişimindeki Rolü
Çocuklara Ahlaki Değerler Nasıl Öğretilir
Ahlaki Gelişim Aktiviteleri

Ahlak Nedir?

Ahlak, niyetler, düşünceler, eylemler ve davranışlarla doğru ile yanlış arasındaki farkı görme yeteneğidir. Bu kavramı çocuklara öğretmek, ebeveynliğin temel amacıdır. Ahlaki gelişim, bir çocuğun bebeklikten yetişkinliğe kadar öğrendiği ahlak değerleri ile ilgilidir.

Ahlak, ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocuklara öğretmesi gereken bir yargıdır. Neyin doğru neyin yanlış olduğunun bilgisi öğretilmelidir. Çocuğun ahlak gelişimi ve ahlak yargısı, doğru ve yanlış algıları, içinde bulundukları çevreye, duygusal, bilişsel, fiziksel ve sosyal becerilerine ve aldığı eğitimi bağlıdır.

Çocuklarda Ahlaki Gelişimin Aşamaları

Çocuklarda ahlaki gelişim, bebeklikten ele alınması gereken unsurdur. Yavaş yavaş gelişir ve bu gelişme/değişme ömrü boyunca devam edecektir..

1. Bebekler

Bebekler ahlak kuramazlar. Doğru ve yanlış duyguları, duygularına ve arzularına bağlıdır. Annenin rahminde dokuz ay bekletildikten sonra bebek beslenmenin devam etmesini bekler. Sonuç olarak, bebeğin o andaki tek duygusu, ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığına bağlıdır.

• Açlık ve yalnızlık, bebeğiniz için rahatsız edici bir duygudur.
• Henüz ahlaki değerleri yoktur onları ilgilendiren şey karınlarının doyması ve ihtiyaçlarının giderilmesidir.

2. Yeni yürümeye başlayan çocuklar

2 – 3 yaş arası çocuğunuz başkalarının da hak ve ihtiyaçları olduğunu fark eder. Ancak, doğru ve yanlış arasındaki farkı henüz anlamayabilir. 2-3 yaş arası çocuk, empati, suçluluk ve ahlaki davranışlar gösterebilir. Ebeveynler tarafından gerçekleştirilen eylemlere bağlı olarak, yürümeye başlayan çocuk itaat etmenin normal olduğunu anlar.

• Çocuğunuz bir kardeşten bir oyuncağı almanın yanlış olduğunu, ancak tepki geldiği zaman anlayabilir.
• Birine vurmanın neden yanlış olduğunu anlayamasa da, bunun için cezalandırılacağını anlayabilir.
• Bebeğiniz ceza almamak için kurallara uyma eğilimindedir.

3. Okul öncesi çocuklar

3 ila 5 yaşında olan çocuğunuz aile değerlerini anlayabileceği zamana gelmiştir.

• Kurallar disiplin için gerekli olduğundan çocuğunuz için de önem kazanmaktadır.
• Çocuğunuz, yaşlıların veya ebeveynlerin kontrol altına alınmasını bekler.
• “Çocuk” ve “yetişkin” rolünü anlarlar ve yönlendirilmeyi beklerler.
• Çocuk eylemlerin sonuçları olduğunu kabul eder – “Bunu yaparsam, bu olacak gibi”.
• Olumlu ebeveyn tavırları çocuğu birbirine bağlar rol model çizmeye başlar.

4. Çocuklar

7 yaşından sonra, çocuklar öğretmenler ve ebeveynler gibi yetkili pozisyonlarda bulunan kişilerin yanılmaz olup olmadığını sorgulamaya başlarlar.

• Çocuğunuz ne yapması ve yapmaması gerektiğine dair güçlü bir his geliştirecektir.
• Bu yaştaki çocuklar bir adalet duygusu geliştirir ve kuralların gerekliliğini anlar.
• Çocukların da haklarının olduğunu anlarlar ve kendilerine uygun olana göre kuralları filtrelerler.

5. Gençler

11 – 16 yaş arasındaki yetişkinliğe yaklaşırken çocuklar, ebeveynlerinin kendileri için çizdikleri yolu sorgular ve analiz ederken kendi ahlaki değerlerini geliştirmeye başlarlar.

• Ergen diye adlandırılan gençler, ahlaki ufkunu genişletecek kuralları, herkese yarar sağlayacak bir dizi sosyal kılavuz olarak görecektir.
• Kurallara değer verirler ama aynı zamanda pazarlık yaparlar.
• Akıl yürütme yeteneklerini geliştirdiklerinden toplum için iyi olan şeylerle ilgilenirler.
• Aldığı kararların etrafındakileri de etkilediğini fark etmeye başlayacaktır.
• Çocuğunuz akranlar tarafından kabul edilmek isteyecektir. İstediği statüde yer alamayan gençler girmek istedikleri toplumun değerlerini kabul etmeye başlayabilir.
• Döndü gelişmeye başlar. Önce “Bunu yapıyorum çünkü ailem bunu yapıyor” sonra “Bunu yapıyorum çünkü bunu doğru buluyorum” sonunda ise kararını netleştirir. “Bunu yapıyorum çünkü bu DOĞRU”

Ahlaki gelişim, çocuklara değer öğretmek kadar kolay değildir. O kadar karmaşıktır ki, bunun net çözümü yoktur. Herkes kendine uygun bulduğu teori üzerinde hareket eder. Fakat kesin ve gerçek olan bir şey varsa oda ahlaki gelişimin sadece sizin tasarrufunuzda olmadığıdır. Özellikle yanlış arkadaş ahlaki gelişimin baş düşmanıdır ve sizin yıllarca ilmek ilmek işlediğiniz değerleri bir anda silip süpürebilir.

Ebeveynlerin Çocukların Ahlaki Gelişimindeki Rolü

Çocuklar ahlakı en yakınlarındaki insanlardan öğrenir. Ahlaki değerler aile kavramı ile başlayarak dışarı taşmaktadır. Ebeveynler olarak dikkat etmeniz gereken noktalar şunlardır.

• Çocuğunuzu kabul edilebilir normlar dahilinde hareket etmesi konusunda motive edin.
• Ahlaki duyguların erken yaşlarda çocuğunuza işlemesi için özen gösterin. Çocuğunuza anlatın fikirler verin empati kurmayı ihmal etmeyin.
• Çocuğunuzun olumlu davranışlarını ve ahlaki değerlere uygun tavırlarını övün. Bu kendisine doğru yolda olduğunu hissettirecektir.
• Çocuklarınız size bakıyor ve sizi yakından takip ediyor. Öyleyse, vaaz verdiğiniz şeyi uygulayın ona rol model olun. “Hoca verir talkımı kendi yutar salkımı mantığında yaklaşmayın”. Örneklemek gerekirse argo konuşmanın, küfür etmenin çocuğunuza yanlış olduğunu söylerken bunu kendiniz yapmayın. Çocuk madem yanlış neden bunu annem, babam yapıyor diye ikileme düşmesin.
• Ve en önemlisi ebeveynlerin çocukları yanlarındayken birbirlerine karşı tavır ve davranışlarına dikkat etmesidir. Bu noktayı kesinlikle atlamayın.

Çocuklara Ahlaki Değerler Nasıl Öğretilir

Çocukların onlara öğrettiğiniz ahlaki değerleri anlamalarını ve içselleştirmelerini sağlamak kolay değildir. İşte bunu yapmak için sizlere bazı ipuçları:

• Çok önemli olduğunu düşündüğünüz ahlakı açıklayın. Ne olduğunu öğretin. Çocuk AHLAK tanımının ne olduğunu bilsin.
• Çocuğunuza kötü davranışların başkalarını nasıl etkilediğini ve onu da nasıl etkileyebileceğini öğretin. Örneğin: “Yalan söylüyorsan, bir gün kimse sana inanmayacak.” Bunu sadece söylemeyin çünkü çocuklar anı kurtarmak için mutlaka yalan söyleyeceklerdir. Yalanı fark ettiğinizde inanmadığınızı gösteren tavırlar sergileyin. Yaptığının yanlış olduğunu söylemeniz bazen yeterli olmayabilir.
• Çocuğunuzla, düşüncelerini değerlendirmek ve bir seçim yapmak zorunda kalacakları var sayımlar hakkında konuşun. Diyelim ki “Arkadaşın zorbalık ediliyor, ne yapardın?” “Arkadaşın sana hakaret etti sen ne yaparsın?”
• İyi ahlakın iyi sonuçlar getireceğini çevrenizden örnekler vererek izah edin.
• Ebeveyn olarak, taahhüt ettiğiniz şeyleri yerine getirdiğinizden emin olun. Aksi taktirde çocuğun gözünde verdiği sözü yerine getirmeyen bir kişi konumuna dişersiniz ve bu hiç iyi bir örnek değildir.
• Çocuğunuza nazik davranın. O sizin egonuzu yeneceğiniz veya stresinizi atabileceğiniz bir oyuncak değildir.
• Çocuğunuzun bazı ahlaki gelişim faaliyetlerini üstlenmesini sağlayın.

Ahlaki Gelişim Aktiviteleri

Çocuğunuzu, için en iyisini ortaya çıkarmak adına çeşitli bireysel veya grup eşliğinde eğitim ve etkinlikleriyle teşvik edebilirsiniz. Oyunlar çocuklara işbirliği ve eşitlikler hakkında bilgi sahibi olmasını sağlayacaktır..

• Saklambaç, koşma yarışı, nişan alma ve benzeri oyunlar, çocukları kuralların ve adil oyunun önemini anlamaya teşvik eder.
• Grup oyunları yoluyla çocuklar kuralların etik olduğunu öğrenebilir. Oyun sonundaki cezaların ise gerekli olduğunun farkına varması hatalardan ve yanlışlardan kaçında duygusunu geliştirmek için önemlidir.
• Tic Tac Toe oyunu çocuklar için bebekler oynayabilecekleri mükemmel bir oyundur. Oyuna basit olsada strateji yeteneklerini arttırır.
• Bu oyun, çocukların bazı kararların ve eylemlerin ellerinde olduğunu ve yaptıkları her şeyin birileri tarafından empoze edilmediğini öğrenmelerine yardımcı olur.
• Bir çocuğun ahlaki gelişimi, fiziksel ve bilişsel gelişimi kadar önemlidir. Bir ebeveyn olarak, çocuğunuza ahlak hakkında bilgi vermek için büyüyene kadar beklemeniz gerekmez. Erken başlayın daha iyi olmaları ve onları hayatlarının ayrılmaz bir parçası haline getirmeleri için bir rol model olun.

Çocuklarınıza ahlaki değerleri nasıl aşıyorsunuz? Yorumlar bölümünden deneyimlerinizi, yöntemlerinizi, fikir ve düşüncelerinizi diğer okurlarımızla paylaşın.