Neden dağınıktır bazı insanlar? Neden düzgündür bazı insanlar? Karmaşa mı Yoksa Düzen mi? Düzenli bir yere biraz karmaşa katarsanız düzen bozulur mu? Yada raflarda katlanarak konmuş çamaşırların üzerüne kirli çamaşırlarınızı rastgele atarsanız düzen ne olur?
Bu yazımızda Karmaşa mı? Yoksa Düzen mi? konusu üzerinde duracağız. Hangisi tercih edilmeli? Yada başımıza gelse nasıl davranmalıyız? Bizlerde bile bazen bakarız ki bir düzen bazen bakarız bir karmaşa olur. O zaman hadiselere gelin iki cihette de bakalım.
Karmaşa mı? Düzen mi?
Bazıları ortalık daha da karışır derseniz haklısınız, ama bazı durumlarda düzene (order), bozuk düzen (disorder) katmak sonuçta daha büyük ama düzenli bir sistem oluşturablir demiştir. Journal of Chemical Physics dergisinde çıkan bir makalede Slovenya ve İran’dan bir grup bilimci düzene düzensizlik katmanın hangi koşullarda gene düzen sağlayacağını açıkladılar. Sistemlerin bu tür davranışına anti-kırılganlık (antifragility) denmekte. Bu kavram yakın zamanda istatistik, ekonomi ve sosyal bilimlerde görülen bazı olguları açıklamaktadır.
Bilimciler önce iki tür düzensizliği ayırt ettiler. Birincisi termodinamik düzensizlik veya entropi. Diğeri ise yapısal düzensizlik veya özelliklerini değiştirebilen ideal bir yapıdaki bozukluklar. Tahran Üniversitesi Temel Bilimler Araştırma Entitüsü’nden makalenin ana yazarı Ali Naci “Normalde bir takım düzensizlikleri üstüste getirseniz büyük bir kargaşa olur. Ama bazı durumlarda bir düzen doğuyor.” demekte. “Bu etki bazen termodinamik düzensizlikten daha kuvvetli olmakta olduğunu” ifade ediyor.
Bu ilginç durum bazı elektrik yüklü yüzeylerde görüldü. Böyle yüzeylerdeki yapısal bozukluklar ile, yüklü mobil parçacıklardan oluşan Coulomb sıvılarındaki ısısal düzensizlik arasındaki etkileşim bir yeni düzen doğurmuştur.
Araştırmacılar iki değişik yüklü düzeyi karşılaştırdılar. Düzenli yüzeyde elektriksel yükler yüzeyde eşit aralıklarla dizilmişken, diğerinde rastgele dağılmışlardı ama yerlerinde sabittiler. Araştırmacılar daha sonra bu iki yüzeyi bir Coulomb sıvısı içine koyduklarında, düzensiz yüzeyin sıvıdaki iyonları daha kuvvetle çektiğini gözlemlendi. İki yüzeyin de entropileri hesaplandığında düzensiz yüzeyi entropisinin daha düşük olduğu görüldü. Yapısal düzensizlik ısısal düzensizlikten daha güçlü çıkmıştır.
Ali Naci’ye göre bu sonuçlardan maalesef şimdilik günlük yaşama yansıyacak bir anlam çıkarmak zor. Fakat araştırmacılar gene de insan yaşamında bu durumla uyuşan örnekler bulmayı umuyorlar.Makalenin diğer yazarı Slovenya’dan Rudolf Podgornik, malzeme alanında beklentilere sahip. Belli koşullarda bazı bozulan malzemelerin, gene de direnç ve eski haline dönme davranışı göstermelerini görebiliriz demektedir.
İnsan ve Düzen
Araştırmalar ve tecrübeler karmaşa ve düzensizliğin daima kötü bir şey olmadığını söylüyor. Uygun tepki gösterdiğimizde olumlu sonuçlara dönüştürebileceğimiz söylemektedir. Kaos teorisi bizlere düzensizliğin içinde var olan düzene işaret eder. Hem küçük görünen başlangıç koşullarının büyük sonuçları doğurabileceğini ifade eder.
Kaos kelimesi karmaşa ifade ederken düzenlilik kelimesi ise kozmos (cozmoz) sözcüğüyle anlatılmıştır. Yaşadığımız yeri ve dünyayı neye dayanarak yorumluyoruz? Hangi bilimlerden besleniyoruz? Tarih, sosyoloji, psikoloji, din, tıp mı? Bunun gibi uzayıp giden onlarca soru sormak mümkündür.
Öncelikle duygusal mı yoksa mantıksal mı karar veriyoruz ona bakmalıyız. Hayatı bütün duygularıyla yaşayalım ama gerek ruhsal gerek bedensel yaralar almadan çıkalım demek doğru olmaz. Mutluluğu yalnız konforun temin edildiği düzen içinde arayanlar yanılabilir. Bize lazım olan bilgi, bilgelik, bilinç, mantık, sağlıklı yaşam bilgisi lazızımdır ki güzel kararlar alalım.
Karmaşa mı Yoksa Düzen mi? dediğimizde aslında her karışıklığın anlamına göre iyi de olabileceği kötü de olabileceği unutmamalıdır. Ön yargılarla değil bilgi ile tecrübe soraraj hareket etmek en güzelidir. Bmca her ikisi de lazımdır.
El titremesi neden olur? konulu makalemizi okumak için linke tıklayınız.
