Bir hastalığın oluşumuna engel olunması, hastalığın kontrol altında tutulabilmesi veya tedavi edilebilmesi için doğru ilacın gereken anda, gerektiği miktarda ve de olabildiğince ekonomik açıdan insanların yükünü hafifletecek biçimde uygulanmasını ifade eder. İlacın hem kullanan kişiye, hem de ulusal ekonomiye bir fayda sağlaması hedeflenir.
Akılcı ilaç kullanımı neyi ifade eder?
İnsanların sağlıklı bir yaşantıyı sürdürmelerine yardımcı olabilen akılcı ilaç kullanımı ile ilgili başlıca istenilen doğru,etkili ve hızlı bir tedavidir. Yanı sıra genel sağlık harcamalarındaki ekonomik yükün hafifletilmesi ve ilaç kullanımı konusunda bir tasarrufun sağlanabilmesi akılcı ilaç kullanımının getirisi niteliğindedir.
Akılcı ilaç kullanımı konusu üzerine bazı kurumlar kafa yormuşlar:
1985 yılında Nairobi’de düzenlenen Dünya Sağlık Örgütü toplantısında akılcı ilaç kullanımı ile ilgili konular masaya yatırılmış. Toplantı esnasında akılcı ilaç kullanımına; “Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun süre ve dozajda, en düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmeleri”(1) şeklinde bir tanımlama getirilmiştir.
DPT(Devlet Planlama Teşkilatı) de bu konu ile ilgili yayınladığı bir raporda hekim davranışlarının ve yükümlülüklerinin akılcı ilaç kullanımını etkileyen birincil önemde etmenler olduğunu belirtmektedir.
Bu konunun üzerinde durulmasına sebebiyet veren bazı durumlar:
Tüm dünyada görüldüğü gibi ülkemizde de gereksiz ve/veya yanlış ilaç kullanımı ciddi bir sorun teşkil etmektedir.
İlaçların yasal olarak temin edilebileceği yerler olan eczanelerde hekimin yazmış olduğu reçeteye göre verilebilecek ilaçlar da reçetesiz verilebilecek ilaçlar da mevcuttur. Dolayısıyla ilaçlar ile ilgili insanlara gerekli bilgilendirmenin yapılması da akılcı ilaç kullanımının bir parçası niteliğindedir.
Dünya Sağlık Örgütü, elde ettiği bilgilere göre dünya genelinde ilaçların yaklaşık %50’sinin kullanmının doğru olmadığını ya da gereksiz kullanıldığını ve/veya kutusu bile açılmadan çöpe atıldığını bildirmektedir. Ülkemiz için de bu oranların geçerli olduğu bizzat sağlık bakanlığımızın ilgili birimleri tarafından dile getirilmektedir.
Tablo 1. Dünyada ve Türkiye’de en çok satılan ilaçların karşılaştırılması(2013)
Akılcı ilaç kullanımının yaşamımızda yer edebilmesi için:
1-Doğru ve erken tanının medikal(tıbbi) tedavi için önem arz eden bir durum olduğunun farkında olunmalıdır.
2-Tedavinin amaç ve doğrultusu belirlenmelidir.”Tedavi ile hedeflenen nedir?, İlaç tedavisi gerekli midir?” gibi soruların yanıtları aranmalıdır. Tedavi ile hedeflenenlerin tedaviye başlanmadan hasta ile konuşulması faydalı olabilir. Bu sayede hastada kendi hastalığının nedeni, tanısı ve tedavisi ile ilgili bir farkındalık sağlanarak tedaviye uyumu arttırılabilir.
3-Hastanın aldığı diğer ilaçlar ve edindiği alışkanlıklar hakkında bilgi edinilmesi gereklidir.Hastanın kullandığı tüm ilaçların bilgisi alınmalıdır.
4-Hastalığın etkili tedavisi için hassasiyet gösterilmesi gereken belli başlı ilkeler vardır. “Akılcı ilaç kullanımı dikkate alınarak hekimi tedavi hedeflerine ulaştırabilecek ilaç seçenekleri etkinlik (yeterli doz, süre), güvenlilik (yan etki, ilaç etkileşimleri), uygunluk(kontrendikasyonlar, saklama- kullanım kolaylığı) ve tedavi maliyeti açısından birbirleriyle karşılaştırılmalı ve en iyi seçenek belirlenmelidir.”(2)
5-Tedavide kullanılan ilaçların kişiyi baz alan bir değerlendirmeye alınması da akılcı ilaç kullanımı açısından katkı sağlayabilen bir durumdur.
6-Dili anlaşılır aynı zamanda takibi yapılan, gereksiz ilaçların çıkarılıp, ihtiyaç hissedilen ilaçların tedavi sürecine dahil edildiği bir reçetenin oluşturulması da gereklilik gösterebilir.
7-Bireylerin tedavi sürecine uyumu da akılcı ilaç kullanımının başarıya ulaşması için doğrudan etkili olabilmektedir. Hastanın tedaviye uyumunu hasta-hekim arasındaki sağlıklı iletişim olumlu yönde etkilemektedir.
8-Dünyada ve Türkiye’de güzel işler başarılsa da ilaçların kullanım sorunları devam etmektedir. Akılcı ilaç kullanımı ile ilgili bilinçli bir toplum yapısının oluşturulması için hekimlerin, eczacıların ve bu alanda hizmet veren bireylerin rol aldığı kapsamlı ve yaygın eğitim olanakları kullanılmaya ve geliştirilmeye devam edilmelidir.
Sağlıklı, mutlu ve huzurlu bir gün dileği ile…
